Zarządzanie zapasami to kluczowy element prowadzenia działalności gospodarczej, który ma bezpośredni wpływ na wyniki finansowe przedsiębiorstwa. Odpowiedni dobór metody wyceny zapasów wpływa nie tylko na wartość magazynu, ale również na wysokość podatku dochodowego czy prezentowane wyniki finansowe. W artykule omówimy najpopularniejsze metody zarządzania zapasami: FIFO, LIFO, FEFO, HIFO i LOFO, wskazując ich specyfikę, zastosowanie oraz wpływ na sytuację finansową firmy.
Dlaczego metody zarządzania zapasami są ważne?
Wybór odpowiedniej metody zarządzania zapasami ma istotne znaczenie z kilku powodów:
- Wpływa na wartość zapasów wykazywanych w bilansie
- Determinuje koszt sprzedanych towarów i materiałów
- Oddziałuje na wysokość wykazywanego zysku
- Ma konsekwencje podatkowe
- Pozwala optymalizować przepływy towarów w magazynie
W zależności od specyfiki prowadzonej działalności, charakteru przechowywanych towarów oraz celów finansowych, przedsiębiorstwa mogą wybierać różne metody wyceny i zarządzania zapasami.
Metoda FIFO (First In, First Out)
FIFO (First In, First Out) – metoda, w której towary, które zostały przyjęte do magazynu jako pierwsze, są również jako pierwsze z niego wydawane.
FIFO to jedna z najpopularniejszych metod zarządzania zapasami. Jej nazwa pochodzi od angielskiego zwrotu „First In, First Out”, co oznacza „pierwsze weszło, pierwsze wyszło”. Zgodnie z tą zasadą, towary, które najwcześniej trafiły do magazynu, są wydawane w pierwszej kolejności.
Przykład zastosowania FIFO:
Firma zakupiła w styczniu 100 sztuk towaru po 10 zł, w lutym 100 sztuk po 12 zł, a w marcu 100 sztuk po 15 zł. Gdy w kwietniu sprzedaje 150 sztuk, to według metody FIFO:
– 100 sztuk wycenionych po 10 zł (z dostawy styczniowej)
– 50 sztuk wycenionych po 12 zł (z dostawy lutowej)
Koszt sprzedanych towarów wyniesie: (100 × 10 zł) + (50 × 12 zł) = 1000 zł + 600 zł = 1600 zł.
Metoda FIFO jest szczególnie korzystna w okresach inflacji, ponieważ najstarsze (a więc najczęściej najtańsze) zapasy są rozchodowane jako pierwsze, co prowadzi do wyższych wykazywanych zysków. Dodatkowo, metoda ta odzwierciedla naturalny przepływ towarów w większości branż, co ułatwia zarządzanie magazynem.
Metoda LIFO (Last In, First Out)
LIFO (Last In, First Out) – metoda, w której towary przyjęte do magazynu jako ostatnie są wydawane jako pierwsze.
LIFO działa odwrotnie do FIFO. Zgodnie z tą metodą, towary, które trafiły do magazynu jako ostatnie, są wydawane w pierwszej kolejności. W Polsce metoda ta nie jest akceptowana przez przepisy o rachunkowości, ale jest stosowana w niektórych krajach, np. w USA.
Przykład zastosowania LIFO:
Używając danych z poprzedniego przykładu, przy sprzedaży 150 sztuk według metody LIFO:
– 100 sztuk wycenionych po 15 zł (z dostawy marcowej)
– 50 sztuk wycenionych po 12 zł (z dostawy lutowej)
Koszt sprzedanych towarów wyniesie: (100 × 15 zł) + (50 × 12 zł) = 1500 zł + 600 zł = 2100 zł.
W okresach inflacji LIFO prowadzi do niższych zysków i niższych podatków, ponieważ najnowsze (a więc najdroższe) zapasy są rozchodowane jako pierwsze. Jest to metoda preferowana przez firmy dążące do optymalizacji podatkowej, choć należy pamiętać o ograniczeniach prawnych w jej stosowaniu.
Metoda FEFO (First Expired, First Out)
FEFO (First Expired, First Out) – metoda, w której produkty z najkrótszym terminem przydatności są wydawane w pierwszej kolejności.
FEFO to metoda szczególnie istotna dla firm operujących towarami z określonym terminem przydatności, jak produkty spożywcze, farmaceutyki czy kosmetyki. Zgodnie z tą zasadą, produkty, których termin przydatności upływa najwcześniej, są wydawane w pierwszej kolejności.
Przykład zastosowania FEFO:
Firma posiada w magazynie:
– 100 opakowań leku z terminem ważności do 01.06.2023
– 200 opakowań tego samego leku z terminem ważności do 01.12.2023
– 150 opakowań z terminem ważności do 01.03.2024
Przy realizacji zamówienia na 250 opakowań, zgodnie z metodą FEFO, wydane zostaną:
– 100 opakowań z terminem do 01.06.2023
– 150 opakowań z terminem do 01.12.2023
Metoda FEFO minimalizuje ryzyko przeterminowania produktów i związanych z tym strat finansowych. Jest niezbędna w branżach, gdzie jakość i bezpieczeństwo produktów są priorytetem, a koszty utylizacji przeterminowanych towarów mogą być znaczące.
Metoda HIFO (Highest In, First Out)
HIFO (Highest In, First Out) – metoda, w której towary o najwyższej cenie jednostkowej są wydawane jako pierwsze.
Metoda HIFO zakłada, że w pierwszej kolejności wydawane są towary o najwyższej cenie zakupu, niezależnie od daty ich przyjęcia do magazynu. Celem tej metody jest minimalizacja wartości zapasów pozostających w magazynie.
Przykład zastosowania HIFO:
Firma posiada w magazynie:
– 50 sztuk produktu zakupionego po 20 zł
– 80 sztuk produktu zakupionego po 25 zł
– 40 sztuk produktu zakupionego po 18 zł
Przy sprzedaży 100 sztuk, zgodnie z metodą HIFO, wydane zostaną:
– 80 sztuk po 25 zł
– 20 sztuk po 20 zł
Koszt sprzedanych towarów wyniesie: (80 × 25 zł) + (20 × 20 zł) = 2000 zł + 400 zł = 2400 zł.
Metoda HIFO prowadzi do niższych wykazywanych zysków i niższych podatków, ponieważ najdroższe zapasy są rozchodowane jako pierwsze. Jest to strategia często wykorzystywana przez firmy w okresach wysokiej inflacji lub gdy priorytetem jest optymalizacja podatkowa.
Metoda LOFO (Lowest In, First Out)
LOFO (Lowest In, First Out) – metoda, w której towary o najniższej cenie jednostkowej są wydawane jako pierwsze.
LOFO działa odwrotnie do HIFO. Zgodnie z tą metodą, w pierwszej kolejności wydawane są towary o najniższej cenie zakupu, niezależnie od daty ich przyjęcia do magazynu. Celem tej metody jest maksymalizacja wartości zapasów pozostających w magazynie.
Przykład zastosowania LOFO:
Używając danych z poprzedniego przykładu, przy sprzedaży 100 sztuk według metody LOFO:
– 40 sztuk po 18 zł
– 50 sztuk po 20 zł
– 10 sztuk po 25 zł
Koszt sprzedanych towarów wyniesie: (40 × 18 zł) + (50 × 20 zł) + (10 × 25 zł) = 720 zł + 1000 zł + 250 zł = 1970 zł.
Metoda LOFO prowadzi do wyższych wykazywanych zysków, ponieważ najtańsze zapasy są rozchodowane jako pierwsze. Jest to podejście korzystne dla firm, które chcą poprawić swoje wyniki finansowe lub zwiększyć wartość aktywów w bilansie, na przykład przed pozyskaniem finansowania zewnętrznego.
Porównanie metod i ich wpływ na wyniki finansowe
Wybór metody zarządzania zapasami ma bezpośredni wpływ na wyniki finansowe przedsiębiorstwa:
| Metoda | Wpływ na wartość zapasów | Wpływ na zysk w okresie inflacji | Zastosowanie |
|——–|————————–|———————————-|————–|
| FIFO | Niższa | Wyższy | Uniwersalne, zgodne z polskimi przepisami |
| LIFO | Wyższa | Niższy | Niedozwolone w Polsce, stosowane w USA |
| FEFO | Zależne od terminów przydatności | Neutralny | Produkty z terminem ważności |
| HIFO | Niższa | Niższy | Optymalizacja podatkowa |
| LOFO | Wyższa | Wyższy | Maksymalizacja wartości aktywów |
Które metody są dozwolone w Polsce?
Zgodnie z Ustawą o rachunkowości, w Polsce dopuszczalne są następujące metody wyceny zapasów:
– FIFO
– Metoda szczegółowej identyfikacji
– Metoda średniej ważonej (AVCO)
Metody LIFO, HIFO i LOFO nie są akceptowane przez polskie przepisy rachunkowe do celów bilansowych, choć mogą być stosowane jako wewnętrzne metody zarządzania przepływem towarów w magazynie.
Wybór odpowiedniej metody zarządzania zapasami powinien uwzględniać specyfikę działalności firmy, charakter przechowywanych towarów oraz cele finansowe i podatkowe przedsiębiorstwa. Warto również pamiętać, że raz wybrana metoda powinna być stosowana konsekwentnie, a jej zmiana wymaga odpowiedniego uzasadnienia i ujawnienia w informacji dodatkowej do sprawozdania finansowego.